"Προειδοποίηση δεν υπήρξε, πέρα από τα δυσοίωνα τόξα που διέγραψαν ψηλά στον ουρανό κάτι πράσινες φωτοβολίδες. Ενας φοιτητής κάλεσε από το μικρόφωνο τους 6.000 ακροατές του `να πάνε σπίτι μετά το τέλος της συγκέντρωσης, για να αποφευχθεί μια άσκοπη αιματοχυσία'. Ξαφνικά, από μια γωνιά της πλατείας ξεπρόβαλλαν οι στρατιώτες. Σχημάτισαν ένα κορδόνι γύρω από το πλήθος κι ύστερα άρχισαν να προελαύνουν, πυροβολώντας και λογχίζοντας καθώς προχωρούσαν. (....) Για δέκα λεπτά, μαζικοί πυροβολισμοί αντηχούσαν στην πλατεία, ενώ σποραδικά πυρά συνεχίστηκαν για μίαν ακόμη ώρα. Συνολικά, τουλάχιστον 33 πολίτες κι ένας στρατιώτης σκοτώθηκαν, τουλάχιστον 500 τραυματίστηκαν και 1.650 άτομα συνελήφθησαν".
Ηταν το βράδι της Τετάρτης 2 Οκτωβρίου 1968, στην πλατεία Τλατελόλκο της Πόλης του Μεξικού. Τα γεγονότα εξελίχθηκαν ακριβώς όπως τα περιγράφει το παραπάνω απόσπασμα από το Time (12.10.68), με μια μικρή διαφορά: στην πραγματικότητα, οι νεκροί ξεπέρασαν τελικά τους 400. Δέκα μέρες πριν από την έναρξη της 19ης Ολυμπιάδας, οι οικοδεσπότες της ολοκλήρωναν με το δικό τους τρόπο τις ετοιμασίες για το μεγάλο συμβάν. Το δημοκρατικό φοιτητικό κίνημα που απειλούσε με τις κινητοποιήσεις του να χαλάσει το σόου, πνίγηκε στο ίδιο του αίμα. Οι Αγώνες μπόρεσαν έτσι να διεξαχθούν σε (σχεδόν) πλήρη τάξη και ηρεμία, χωρίς το αίμα των θυμάτων να προκαλέσει το παραμικρό μποϊκοτάζ ή, έστω, κάποιες διαμαρτυρίες από τις συμμετέχουσες χώρες. Πώς θα ήταν δυνατό άλλωστε κάτι τέτοιο, από τη στιγμή που οι δήμιοι ακολουθούσαν απλώς τις οδηγίες της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, για μια έγκαιρη και αποφασιστική επίλυση του "προβλήμματος ασφαλείας" της χώρας τους;
Τα γεγονότα που έμελλε να καταλήξουν στη σφαγή του 1968 ξεκίνησαν λίγο-πολύ όπως όλες οι νεανικές εξεγέρσεις εκείνης της σημαδιακής χρονιάς: σαν αντίδραση της νέας γενιάς στον κρατικό αυταρχισμό. Στη συγκεκριμμένη περίπτωση του Μεξικού, εχθρός ήταν "η τέλεια δικτατορία" του "Θεσμικού Επαναστατικού Κόμματος" (PRI), που βρισκόταν στην εξουσία χωρίς διακοπή από το 1929 χάρη σε ένα μίγμα αμείλικτης καταστολής, εκτεταμένων πελατειακών δικτύων και "εθνικά υπερήφανης" εξωτερικής πολιτικής. Πυροδότης του κινήματος, όπως άλλωστε και στη Γαλλία το Μάη της ίδιας χρονιάς, υπήρξαν κάποια κρούσματα παρακρατικής βίας από φασιστικές οργανώσεις -με κυριότερη το Πανεπιστημιακό Κίνημα Ανανεωτικού Προσανατολισμού (MURO). Ηδη από το Γενάρη του 1968, το Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της πρωτεύουσας αποτελούσε το θέατρο συγκρούσεων ανάμεσα σε αριστερούς σπουδαστές και τις φασιστικές ομάδες. Η επέμβαση των ΜΑΤ στο πλευρό του MURO και ο άγριος ξυλοδαρμός των αντιφασιστών θα πυροδοτήσουν στα τέλη Ιουλίου τη νεανική έκρηξη, πολιτικοποιώντας ταχύτατα τη διάχυτη νεανική δυσαρέσκεια. Από τις 26 Ιουλίου μέχρι τις αρχές Αυγούστου το κέντρο της μεξικανικής πρωτεύουσας συγκλονίζεται από βίαιες οδομαχίες ανάμεσα σε χιλιάδες νέους και τις δυνάμεις καταστολής, με αποτέλεσμα 8 τουλάχιστον νεκρούς, εκατοντάδες τραυματίες και πάνω από 1.000 συλλήψεις. Η αγριότητα των προασπιστών του νόμου και της τάξης οδηγεί, ως συνήθως, σε πολλαπλασιασμό των αντιδράσεων και διεύρυνση της απήχησής τους. "Περισσότερο από οποιοδήποτε πολιτικό κήρυγμα, το ίδιο το γεγονός της καταστολής πολιτικοποίησε τον κόσμο και κατέληξε στη συμμετοχή της πλειοψηφίας των φοιτητών στις γενικές συνελεύσεις", εξηγεί μια φοιτήτρια της Φιλοσοφικής. Από τις αρχές Αυγούστου, όλες οι σχολές έχουν καταληφθεί από τους φοιτητές, με την υποστήριξη μεγάλου μέρους των καθηγητών τους. Αυτοί που συμμετέχουν στις διαδηλώσεις είναι πια εκατοντάδες χιλιάδες.
Τα αιτήματα που πρόβαλε, επίσημα και σταθερά, το φοιτητικό κίνημα ήταν έξι και συνιστούσαν κατά κάποιον τρόπο ένα μίνιμουμ πρόγραμμα εκδημοκρατισμού της χώρας: διάλυση των ΜΑΤ, απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων, κατάργηση του άρθρου 145 του Ποινικού Κώδικα περί "κοινωνικής έκλυσης" (με βάση το οποίο διώκονταν κατά κανόνα οι αντιφρονούντες), παραίτηση της ηγεσίας της αστυνομίας και του δημάρχου της πρωτεύουσας, απόδοση ευθυνών για τις βιαιότητες των προηγούμενων ημερών, αποζημίωση των θυμάτων της καταστολής ή των οικογενειών τους. Παράλληλα οι φοιτητές αυτοοργανώνονται, με βάση τις αρχές της άμεσης δημοκρατίας. Ο αποφασιστικός λόγος για τη συνέχιση ή όχι της απεργίας ανήκει στις γενικές συνελεύσεις των φοιτητών, καθεμιά από τις οποίες εκπροσωπούνταν με 3 άτομα στο Εθνικό Απεργιακό Συμβούλιο (Consejo Nacional de Huelga, CNH), ένα συντονιστικό όργανο με 210 μέλη. Πρόκειται για ένα χαώδες "κοινοβούλιο" στο οποίο εκπροσωπούνται όλες οι τάσεις του κινήματος: η "δεξιά" (καθηγητές και όσοι φοιτητές επηρεάζονταν από αυτούς), το "κέντρο" (Κομμουνιστική Νεολαία και η τελευταία διάσπασή της) και η "αριστερά" (τροτσκιστές, γκεβαρικοί, κλπ). "Επρόκειτο για πτέρυγες απολύτως ξεκάθαρες όσον αφορά την πρωτοπορία, πολύ λιγότερο σαφείς στην πλατιά βάση", εκτιμά εκ των υστέρων ο συγγραφέας Πάκο Ιγνάσιο Τάϊμπο, φοιτητής τότε. "Η δεξιά ήθελε να διατηρήσει το κίνημα σε καθαρά φοιτητικά κι αμυντικά πλαίσια. Η δράση των κεντρώων στηριζόταν στην επιθυμία τους να επιβάλλουν μια διαπραγμάτευση. Ηθελαν να διατηρήσουν το κίνημα σε φοιτητικά πλαίσια και πίστευαν πως ήταν θεμελιώδες να κερδίσει αυτό μια νίκη. Εμείς στην αριστερά πιστεύαμε ότι έπρεπε να βγάλουμε το κίνημα από τα πανεπιστήμια και να φτάσουμε ώς το λαό, για να προχωρήσουμε παραπέρα" ("'68", σ.55-7). Ομάδες φοιτητών επισκέπτονται καθημερινά εργοστάσια και λαϊκές γειτονιές, συμπαραστέκονται στους αγώνες των χωρικών στα περίχωρα, απελευθερώνουν με τις κινητοποιήσεις τους μερικές εκατοντάδες συλληφθέντες μικροπωλητές. Σιγά-σιγά, η λαϊκή υποστήριξη προς το φοιτητικό κίνημα διευρύνεται κι αυτή. Στη μεσαία τάξη της πρωτεύουσας, που ευθύς εξαρχής συμπαραστέκεται ενεργά στους φοιτητές, προστίθενται σταδιακά -παρά την εργοδοτική τρομοκρατία και τις συκοφαντίες των κίτρινων συνδικάτων- κάποια πρωτοπόρα τμήματα του βιομηχανικού προλεταριάτου. Στα τέλη Αυγούστου, τα πρώτα εργατικά μπλοκ κάνουν την εμφάνισή τους στις διαδηλώσεις. Λίγες μέρες αργότερα, ο πρόεδρος Ντίας Ορτάς θα απευθύνει μια τελευταία προειδοποίηση: "Υπήρξαμε ανεκτικοί μέχρι υπερβολής. Κάθετί όμως έχει ένα όριο. Δε μπορούμε να επιτρέψουμε να συνεχιστεί άλλο αυτή η κατάσταση..."